Η νεφρολιθίαση είναι πολύ συχνό πρόβλημα. Κάθε άνθρωπος έχει μία στις οκτώ πιθανότητες να παρουσιάσει πέτρα στα νεφρά μέχρι την ηλικία των 70 ετών, ενώ υπολογίζεται πως ποσοστό έως 3% του γενικού πληθυσμού ταλαιπωρείται από αυτήν. Οι πέτρες εμφανίζονται κυρίως σε νεαρά άτομα, ακόμα και από την εφηβική ηλικία.
Η νεφρολιθίαση δεν είναι μόνο πολύ συχνή, αλλά χωρίς θεραπεία υποτροπιάζει σημαντικά. Η συχνότητα υποτροπής άνευ θεραπείας για λίθους οξαλικού ασβεστίου είναι 10% τον πρώτο χρόνο, 35% τα 5 χρόνια και 50% τα 10 χρόνια. Για μερικά είδη πέτρας εξάλλου, όπως οι λίθοι κυστίνης ή ουρικού οξέος, η συχνότητα επανεμφάνισής τους μπορεί να φτάσει έως και το 100%.
Το γεγονός αυτό τοποθετεί τη νεφρολιθίαση ψηλά στη λίστα των αιτιών νοσηρότητας και με τεράστιο οικονομικό κόστος _ υπολογίζεται πως το κόστος θεραπείας της νεφρολιθίασης στοιχίζει στην αμερικανική οικονομία δύο δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι μέχρι το 1980 οι πέτρες των νεφρών ήταν μία από τις συχνότερες αιτίες ανοιχτής χειρουργικής επέμβασης.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι πέτρες εμφανίζονται μεταξύ των 20 και 40 ετών, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό αρχίζει από την εφηβεία. Η συχνότητα εμφάνισης της νεφρολιθίασης στα δύο φύλα διαφέρει, καθώς οι άντρες πάσχοντες είναι τριπλάσιοι από τις γυναίκες.
Οι κάτοικοι ορεινών, τροπικών και άνυδρων περιοχών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα δημιουργίας λίθου. Γενικά υψηλότερο κίνδυνο έχουν οι κάτοικοι της Ευρώπης, των μεσογειακών χωρών, του Πακιστάν και της Ινδίας, ενώ χαμηλότερο κίνδυνο διατρέχουν οι κάτοικοι της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής, καθώς και της Αφρικής.
Επιπλέον, η μειωμένη φυσική δραστηριότητα φαίνεται να διπλασιάζει τον κίνδυνο δημιουργίας νεφρολιθίασης.
Συμπτώματα
Μέχρι να μετακινηθεί η πέτρα από το νεφρό στον ουρητήρα (τον «σωλήνα» που ενώνει το νεφρό με την ουροδόχο κύστη), μπορεί ο ασθενής να μην καταλάβει την ύπαρξή της. Όταν η πέτρα μετακινηθεί, δημιουργεί απόφραξη που μπορεί να προκαλέσει τα εξής:
* Πόνο χαμηλά στην πλάτη και στα πλάγια της κοιλιάς, ο οποίος επεκτείνεται μπροστά και χαμηλά στους βουβώνες και στα γεννητικά όργανα. Ο πόνος έρχεται κατά κύματα, διάρκειας 20 έως 60 λεπτών το καθένα.
* Ναυτία και έμετο.
* Τσούξιμο κατά τη διάρκεια της ούρησης.
* Ούρα θολά, δύσοσμα και με αίμα.
* Επίμονη συχνουρία.
* Πυρετό με ρίγος, εάν συνυπάρχει ουρολοίμωξη.
Οι μικρές πέτρες του νεφρού που δεν προκαλούν τέτοια συμπτώματα μπορεί να φανούν σε ακτινογραφίες ή σε υπερηχογραφήματα στα πλαίσια ενός τσεκάπ ή να προκαλέσουν αιματουρία και υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις.
Πολλές αιτίες
Ο ρόλος των νεφρών, μεταξύ άλλων, είναι να απαλλάσσουν τον οργανισμό από μεταλλικά ιχνοστοιχεία, όπως το ασβέστιο, και από οργανικά οξέα, όπως το ουρικό και το οξαλικό οξύ.
Οι πέτρες σχηματίζονται όταν τα ούρα συμπυκνώνονται, με επακόλουθο να περιέχουν περισσότερο ασβέστιο, ουρικό οξύ ή/και οξαλικό οξύ, από όσο μπορεί να διαλύσει το διαθέσιμο υγρό. Ταυτόχρονα τα ούρα μπορεί να περιέχουν λιγότερες από εκείνες τις ουσίες που εμποδίζουν την κρυστάλλωση των αλάτων. Οι πέτρες επίσης σχηματίζονται εάν τα ούρα είναι πολύ όξινα ή πολύ αλκαλικά.
Προβλήματα στην απορρόφηση και την αποβολή του ασβεστίου και άλλων ουσιών από τον οργανισμό μπορεί να διεγείρουν τη δημιουργία λίθων. Μερικές φορές οι αιτίες είναι κληρονομικές μεταβολικές διαταραχές ή νεφρική νόσος. Η ουρική αρθρίτιδα και η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου σχετίζονται με ειδικού τύπου πέτρες.
Το συνηθέστερο όμως είναι να μην έχουν οι πέτρες μια συγκεκριμένη, μοναδική αιτία. Μια σειρά από παράγοντες, σε συνδυασμό μεταξύ τους, δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες στις οποίες τα επιρρεπή άτομα δημιουργούν πέτρες.
Οι πιο πολλές πέτρες αποτελούνται από περισσότερα από ένα είδη κρυστάλλων. Ο προσδιορισμός του κύριου τύπου του κρυστάλλου (συνήθως είναι ένα σύμπλεγμα αλάτων ασβεστίου) βοηθά να προσδιοριστεί η υποκείμενη αιτία.
Η βέλτιστη προληπτική στρατηγική μετά την πρώτη πέτρα, ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος υποτροπής, εξαρτάται κυρίως από τη σύστασή της.
Είδη λίθων
Υπάρχουν αρκετά είδη λίθων. Τα κυριότερα είναι τα εξής:
1. Λίθοι ασβεστίου. Περίπου τέσσερις στους πέντε λίθους είναι από ασβέστιο, συνήθως με τη μορφή του οξαλικού ασβεστίου. Το οξαλικό οξύ βρίσκεται σε μερικά φρούτα και λαχανικά, ωστόσο το περισσότερο παράγεται στο ήπαρ. Διαιτητικοί παράγοντες όπως οι υψηλές δόσεις βιταμίνης D, οι επεμβάσεις εντερικής παράκαμψης και αρκετές μεταβολικές διαταραχές αυξάνουν τη συγκέντρωση ασβεστίου ή οξαλικού ασβεστίου στα ούρα, με συνέπεια να υπάρχει κίνδυνος λιθίασης.
2. Φλεγμονώδεις λίθοι. Είναι συχνότεροι σε γυναίκες και είναι τις περισσότερες φορές το αποτέλεσμα ουρολοιμώξεων. Μπορεί να είναι τόσο μεγάλοι ώστε να καταλαμβάνουν ολόκληρη την αποχετευτική μοίρα του νεφρού, δημιουργώντας ένα χαρακτηριστικό σχήμα κοραλλιοειδούς λίθου.
3. Λίθοι ουρικού οξέος. Οι πέτρες αυτές σχηματίζονται από ουρικό οξύ, ένα υποπροϊόν του μεταβολισμού των πρωτεϊνών. Όπως είναι αναμενόμενο, σχετίζονται με την υπερβολική κατανάλωση κρέατος.
4. Λίθοι κυστίνης. Αφορούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των λιθιασικών ασθενών. Είναι μια κληρονομική μεταβολική διαταραχή που προκαλεί απέκκριση υπερβολικών ποσοτήτων κάποιων αμινοξέων στα ούρα (η διαταραχή λέγεται κυστινουρία).
Παράγοντες κινδύνου
Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης λίθων στους νεφρούς. Οι παράγοντες αυτοί είναι:
* Έλλειψη υγρών. Εάν ένας άνθρωπος συστηματικά δεν πίνει αρκετά υγρά, κυρίως νερό, τα ούρα του είναι πυκνά και τα συγκεντρωμένα άλατα μπορεί να εξελιχθούν σε λίθο. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε ζεστά, ξηρά κλίματα ή σε ανθρώπους που έχουν έντονη φυσική δραστηριότητα, χωρίς επαρκή αναπλήρωση των υγρών που χάνουν με αυτήν.
* Οικογενειακό ιστορικό νεφρολιθίασης. Εάν ένα άτομο έχει στην οικογένειά του κάποιον με νεφρολιθίαση, διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να την παρουσιάσει και το ίδιο.
* Διαιτητικοί παράγοντες. Η ακολούθηση μιας διατροφής με πολλές πρωτεΐνες και νάτριο (αλάτι) και λίγο ασβέστιο αυξάνει τον κίνδυνο νεφρολιθίασης.
* Παχυσαρκία. Τα άτομα με αυξημένο Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και περίμετρο μέσης, ιδιαίτερα οι γυναίκες, εμφανίζουν περισσότερο λίθους.
Διάγνωση
Οι περισσότεροι λίθοι των νεφρών περνούν απαρατήρητοι έως ότου προκαλέσουν τα θορυβώδη συμπτώματα του κολικού με τη μετακίνησή τους στον ουρητήρα. Άλλες φορές ανακαλύπτονται στα πλαίσια έλεγχου για αιματουρία ή σε συχνές, επαναλαμβανόμενες ουρολοιμώξεις.
Οι συνήθεις εξετάσεις είναι:
* Απλή ακτινογραφία
. Αναδεικνύει την πλειονότητα των λίθων των νεφρών και γίνεται σε κάθε ασθενή. Ωστόσο, 2 στις 10 πέτρες δεν είναι εμφανείς στην απλή ακτινογραφία (ακτινοδιαπερατοί λίθοι), γι' αυτό και η εξέταση συνδυάζεται με άλλες.
* Υπερηχογράφημα νεφρών - κύστης
. Είναι εύκολη και απλή εξέταση. Δίνει πληροφορίες για την κατάσταση των νεφρών, την παρουσία λίθων και κυρίως για το εάν υπάρχει εμπόδιο στη ροή των ούρων από το νεφρό _ εάν δηλαδή υπάρχει απόφραξη, γεγονός πολύ σημαντικό για την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής προσέγγισης. Το υπερηχογράφημα όμως δεν απεικονίζει τους μικρούς λίθους του νεφρού ή τους λίθους του ουρητήρα.
* Αξονική τομογραφία.
Η μέθοδος αυτή μας παρέχει μια λεπτομερή απεικόνιση του νεφρού όσον αφορά την ανατομία του, ενώ αποκαλύπτει κάθε είδους λίθους, όπου κι αν βρίσκονται _ ακόμα και αυτούς που λόγω σύστασης δεν φαίνονται σε απλή ακτινογραφία. Δείχνει με ακρίβεια την παρουσία απόφραξης και δεν χρειάζεται ενδοφλέβια σκιαγραφικά.
* Πυελογραφία.
Είναι η παλαιότερη μέθοδος απεικόνισης του νεφρών, των ουρητήρων και της ουροδόχου κύστης και γίνεται με χορήγηση ενδοφλεβίως μιας σκιαγραφικής ουσίας που «χρωματίζει» τα ούρα. Λαμβάνονται ακτινογραφίες ανά χρονικά διαστήματα 5-10 λεπτών, καθώς το σκιαγραφικό κινείται από τα νεφρά στην κύστη.
Ο έλεγχος συμπληρώνεται με εξετάσεις αίματος και δείγματος ούρων.
Επιπλοκές
Όπως προαναφέρθηκε, όσο η πέτρα παραμένει στο νεφρό συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Εξαίρεση σε αυτό αποτελεί η περίπτωση να γίνει τόσο μεγάλη (τότε λέγεται κοραλλιοειδής λίθος) που να εμποδίζει τη ροή των ούρων. Τα συμπτώματα τότε είναι «βάρος» στη μέση, πόνος, αιματουρία, υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις με υψηλό πυρετό και υπάρχει κίνδυνος μη αναστρέψιμης νεφρικής βλάβης.
Οι πέτρες μπορεί να μετακινηθούν από το νεφρό στον ουρητήρα, να τον φράξουν προκαλώντας χαρακτηριστικό έντονο πόνο, τον νεφρικό κολικό που περιγράψαμε παραπάνω.
Αν η πέτρα είναι τόσο μεγάλη ώστε να μη χωρά να περάσει από τον στενό ουρητήρα, τότε ο νεφρός «φουσκώνει» από τη συσσώρευση ούρων και σταματά να λειτουργεί (η κατάσταση λέγεται σιγή νεφρού). Τα λιμνάζοντα ούρα είναι πολύ πιθανό να μολυνθούν. Τότε έχουμε μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση, τη σηψαιμία, που πρέπει να αντιμετωπιστεί αμέσως.
Θεραπείες με κρουστικά κύματα και λέιζερ
Η θεραπεία του ασθενούς με νεφρολιθίαση έχει δύο άξονες. Ο ένας είναι η εξάλειψη των ήδη υπαρχόντων λίθων ή των επιπλοκών τους. Ο άλλος είναι η αποτροπή επανεμφάνισης της νεφρολιθίασης.
Προέχει πάντα η αντιμετώπιση της τυχούσας λοίμωξης των στάσιμων ούρων και το «ξεβούλωμα» του νεφρού, σε περίπτωση σφηνωμένου στον ουρητήρα λίθου. Αυτό γίνεται στο νοσοκομείο με ταυτόχρονη χορήγηση αντιβιοτικών και άρση του κολλήματος μέσω τοποθέτησης ενός λεπτού σωλήνα (JJ Stent) μέσα στον ουρητήρα για παροχέτευση των ούρων και ανακούφιση του νεφρού.
Σε ύστερο χρόνο μπορεί να γίνει αντιμετώπιση αυτού καθεαυτού του λίθου.
Τα τελευταία 20 χρόνια ανακαλύφθηκε και τελειοποιήθηκε η μέθοδος της εξωσωματικής λιθοτριψίας. Χρησιμοποιούνται κρουστικά κύματα που σπάνε τον λίθο σε κομματάκια τόσο μικρά, ώστε να μπορούν να περάσουν από το νεφρό στον ουρητήρα και από εκεί στην κύστη και τελικά να αποβληθούν. Είναι μια διαδικασία που κρατά περίπου μία ώρα και ο ασθενής πάει σπίτι του αμέσως μετά, με οδηγίες για άφθονα υγρά και παυσίπονα αν χρειάζονται.
Με τη μέθοδο αυτή αντιμετωπίζονται οι περισσότερες πέτρες του νεφρού και του ουρητήρα, δίχως ο ασθενής να υποβληθεί σε κάποιου είδους επέμβαση. Μπορεί όμως να χρειαστούν περισσότερες από μία συνεδρίες λιθοτριψίας για να σπάσει και να αποβληθεί εντελώς μια πέτρα, συνήθως όμως δύο έως τρεις αρκούν.
Κάποιες φορές η πέτρα είναι πολύ σκληρή για να σπάσει με την εξωσωματική λιθοτριψία ή _ όπως συχνότερα συμβαίνει _ υπάρχει στένωμα του ουρητήρα. Τότε θέση έχει η χειρουργική επέμβαση που θα σπάσει την πέτρα και θα διορθώσει το τυχόν στένωμα του ουρητήρα. Αυτή είναι η ουρητηρολιθοτριψία, κατά την οποία εισάγεται μέσω της ουρήθρας στον ουρητήρα ένα λεπτό ενδοσκόπιο. Το ενδοσκόπιο φτάνει έως την πέτρα και τη διαλύει με τη χρήση ειδικού laser. Τα σύγχρονα εύκαμπτα ενδοσκόπια σε συνδυασμό με τον πεπειραμένο χρήστη μπορούν να προσεγγίσουν οποιαδήποτε πέτρα εντός του ουρητήρα ή ακόμα και του νεφρού. Το εξιτήριο γίνεται το επόμενο πρωί, καθώς η επέμβαση αυτή δεν δημιουργεί προβλήματα ακόμη και σε άτομα με βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό. Η ουρητηρολιθοτριψία γίνεται υπό αναισθησία.
Σε μεγαλύτερες πέτρες του νεφρού (κοραλλιοειδείς) γίνεται διαδερμική νεφρολιθοτριψία. Κατ' αυτήν γίνεται μια μικρή τομή (οπή) στην πλάτη και εισάγεται στο νεφρό ένα νεφροσκόπιο. Ακολουθεί θραύση του λίθου με υπερήχους ή laser. Εξιτήριο δίνεται συνήθως έπειτα από 3 μέρες. Σε πολύ μεγάλους λίθους που καταλαμβάνουν όλα τα διαμερίσματα του νεφρού μπορεί να μείνουν υπολείμματα που αντιμετωπίζονται με εξωσωματική λιθοτριψία.
Τα τελευταία 15 χρόνια σπανιότατα γίνονται πλέον ανοικτές χειρουργικές επεμβάσεις με τομές για την αντιμετώπιση της νεφρολιθίασης και των επιπλοκών της.
Ο Νίκος Μπαφαλούκας είναι χειρουργός ουρολόγος - ενδοουρολόγος FEBU
Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Περιοδικό Υγεία
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου