Τι είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής;

Πρόκειται για μια από τις περισσότερο μελετημένες και τεκμηριωμένες νευροβιολογικές διαταραχές και αποτελεί τη συχνότερη παιδοψυχιατρική διάγνωση στη σχολική ηλικία. Εμφανίζεται στο 3-7% των παιδιών, από τα οποία το 60% θα έχουν συμπτώματα και στην ενήλικη ζωή. Είναι 3 ή 4 φορές συχνότερη στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια που πιθανά παραπέμπονται λιγότερο συχνά στους ειδικούς καθώς έχουν πιο αθόρυβη συμπτωματολογία. Σε μια τάξη 25-30 μαθητών, η έρευνα υποστηρίζει ότι δυο από αυτούς θα έχουν συμπτώματα ΔΕΠΥ!

Παρά το γεγονός ότι είναι η συχνότερη παιδοψυχιατρική διαταραχή και εκδηλώνεται σε όλες τις εθνότητες, φυλετικές ομάδες και κοινωνικές τάξεις, δεν αναγνωρίζεται (ιδίως όταν υπάρχει μόνο απροσεξία χωρίς υπερκινητικότητα: ΔΕΠΥ) ούτε είναι αποδεκτή από όλες τις επιστημονικές τάσεις. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.


Συμπτώματα

Τα κύρια (πυρηνικά) συμπτώματα ανήκουν σε δυο κατηγορίες και μπορεί κάποια παιδιά να έχουν προβλήματα μόνο από τη μια κατηγορία συμπτωμάτων:

1. Απροσεξία: το παιδί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, αποσπάται εύκολα από άσχετα ερεθίσματα, δεν δίνει σημασία στις λεπτομέρειες, σπάνια ακολουθεί σωστά τις οδηγίες, ξεχνά ή χάνει τα πράγματά του και είναι γενικά ανοργάνωτο.

2. Υπερκινητικότητα – Παρορμητικότητα: το παιδί κινείται συνεχώς άσκοπα και υπερβολικά για την ηλικία του, τρέχει, σκαρφαλώνει, σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται, δεν σκέπτεται πριν αντιδράσει, δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του, δεν ακολουθεί τους κανόνες, μιλά συνεχώς και παρεμβαίνει στους άλλους.

Αυτά τα συμπτώματα επηρεάζουν σημαντικά την σχολική επίδραση, την οικογενειακή καθημερινότητα και την κοινωνική προσαρμογή των παιδιών ενώ προκαλείται και σοβαρή δυσλειτουργία στον γνωστικό, συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα. Επιπλέον, τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν συχνότερα και σοβαρότερα ατυχήματα σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά με μοιραίες πολλές φορές συνέπειες.


Αιτίες

Πρόκειται για νευροβιολογική διαταραχή που σχετίζεται κυρίως με τη δομή, το μεταβολισμό και τη λειτουργία κάποιων περιοχών του εγκεφάλου. Η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο και οι σύγχρονες μελέτες χαρακτηρίζουν τα γονίδια ως την κύρια αιτία της. Επιπλέον, η πρόωρη γέννηση, το κάπνισμα, το αλκοόλ, το υπερβολικό στρες της μητέρας στη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή ο εγκεφαλικός τραυματισμός μπορεί να σχετίζονται με ανάπτυξη ΔΕΠΥ.

Είναι μύθος ότι η ελλιπής γονεϊκή φροντίδα προκαλεί τη ΔΕΠΥ, καθώς όλο και περισσότερο οι επιστήμονες βρίσκουν αποδείξεις ότι δεν προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον αλλά από βιολογικές αιτίες. Όμως πληθώρα οικογενειακών χαρακτηριστικών, όπως ασταθής δομή και δυσλειτουργία στην οικογένεια ή έλλειψη γονεϊκού ελέγχου, συμβάλλουν στην επιδείνωση της ΔΕΠΥ ή στην εμφάνιση επιπλοκών στη συναισθηματική κατάσταση και συμπεριφορά.

Είναι σημαντικό οι γονείς να μην διστάζουν να απευθύνονται στον ειδικό αν υποψιάζονται ότι το παιδί τους μπορεί να έχει ΔΕΠΥ . Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να προλάβουν την επιδείνωση της λειτουργικότητας του παιδιού και την αποδιοργάνωση της οικογένειάς τους.


Διάγνωση

Η διαταραχή συνήθως πρωτοαναγνωρίζεται όταν τα παιδιά πάνε στο σχολείο λόγω των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση και τήρηση κανόνων. Μπορεί όμως να διαγνωστεί και σε άτομα όλων των ηλικιών. Στην πορεία της επιπλέκεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70% από άλλα σοβαρά προβλήματα που καθορίζουν την έκβαση της, όπως κακή σχολική επίδοση και ακαδημαϊκή εξέλιξη, συναισθηματικές διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση, επιθετικότητα, παραπτωματική συμπεριφορά, μειωμένη επαγγελματική παραγωγικότητα, περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές και κοινωνικές σχέσεις.

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι πιθανή όταν ένα παιδί παρουσιάζει κάποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

* Κάνει λάθη απροσεξίας.
* Δίνει την εντύπωση ότι δεν κατανοεί τις οδηγίες.
* Δεν δίνει σημασία στις λεπτομέρειες.
* Δεν ανταποκρίνεται όταν του μιλούν και συχνά χρειάζεται προσπάθεια για να τραβήξει κανείς την προσοχή του.
* Ξεχνά να κάνει τις σχολικές εργασίες.
* Χάνει πράγματα απαραίτητα για το σχολείο ή σημαντικά προσωπικά αντικείμενα.
* Δυσκολεύεται να εστιαστεί πάλι την προσοχή του αν κάτι το διακόπτει.
* Στη σχολική ώρα συνήθως αρχίζει και τελειώνει τελευταίο.
* Αποφεύγει εργασίες ή δραστηριότητες που απαιτούν πνευματική προσπάθεια.
* Δυσκολεύεται να παίξει με τα άλλα παιδιά σε ομαδικά παιχνίδια.
* Οι εργασίες του είναι ανοργάνωτες.
* Δυσκολεύεται να ολοκληρώσει ότι αρχίζει.
* Δεν περιμένει την σειρά του.
* Μιλάει πολύ.
* Δεν μπορεί να καθίσει αρκετή ώρα και σηκώνεται σε περιστάσεις που δεν επιτρέπεται.
* Συχνά διακόπτει τους άλλους και απαντά χωρίς να το ρωτήσουν.
* Την ώρα του μαθήματος στριφογυρίζει στην θέση του ή σηκώνεται και ενοχλεί τα άλλα παιδιά.
* Στο διάλειμμα τρέχει πάνω-κάτω ή σκαρφαλώνει εκεί που δεν πρέπει.
* Παρουσιάζει τάση για ατυχήματα από απροσεξία καθώς συχνά δεν έχει αίσθηση του κινδύνου


Αντιμετώπιση

Χωρίς έγκαιρη αντιμετώπιση, η ΔΕΠΥ οδηγεί σε σημαντικά προβλήματα, καθώς έχει μακροχρόνιες επιδράσεις που εμποδίζουν την προσαρμογή στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωή. Όλα αυτά γίνονται ακόμα πιο δύσκολα όταν συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα, αφού στα περισσότερα παιδιά η ΔΕΠΥ εμφανίζεται μαζί με πλήθος άλλων διαταραχών (συννοσηρότητα) που περιπλέκονται με την εξέλιξη και τη θεραπεία της. Τέτοιες συννοσηρές διαταραχές είναι οι ειδικές μαθησιακές διαταραχές (δυσλεξία, δυσορθογραφία, δυσαριθμησία), οι ειδικές αναπτυξιακές δυσκολίες (λόγου, συντονισμού των κινήσεων), οι διαταραχές εναντιωματικής συμπεριφοράς και διαγωγής, οι διαταραχές και συναισθήματος, οι διαταραχές με συμπτώματα τικς κ.ά. Η κοινωνική σημασία των παραπάνω σε γίνεται ακόμη μεγαλύτερη μετά τον πρόσφατο Νόμο 3699/2.10.08, ΦΕΚ 199 όπου για πρώτη φορά αναγνωρίζονται οι μαθητές με ΔΕΠΥ σαν έχοντες «Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες».

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ πρέπει να προηγηθεί εκτεταμένη και πολύπλευρη διαγνωστική αξιολόγηση του παιδιού και της οικογένειάς του από εξειδικευμένη Παιδοψυχιατρική διεπιστημονική ομάδα, ιδιαίτερα αν συνυπάρχουν και άλλα συναισθηματικά ή μαθησιακά προβλήματα ή διαταραχές συμπεριφοράς. Με τον τρόπο αυτό εξατομικεύονται οι στρατηγικές θεραπείας που ταιριάζουν στην κάθε περίπτωση.

Το αποτελεσματικότερο πρόγραμμα θεραπείας είναι ο συνδυασμός θεραπευτικών προσεγγίσεων, που δρουν από κοινού υποστηρίζοντας η μια την άλλη. Ένα τέτοιο ολοκληρωμένο πρόγραμμα μπορεί να περιλαμβάνει συνεδρίες ψυχοεκπαίδευσης γονέων και παιδιών, ειδικές τεχνικές συμπεριφορικής θεραπείας για τη βελτίωση της διασπαστικής συμπεριφοράς και των κοινωνικών δεξιοτήτων, φαρμακευτική αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, συστηματική συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς του παιδιού, παρεμβάσεις αποκατάστασης των δυσκολιών στη σχολική επίδοση και προσαρμογή, οικογενειακή ή/και ατομική ψυχοθεραπεία ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τη συννοσηρότητα της κάθε περίπτωσης.

Πρόληψη

Οι σύγχρονες απόψεις για την αποτελεσματική πρόληψη των προβλημάτων που σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ προτείνουν ένα ολοκληρωμένο βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης της διαταραχής, όσο το δυνατόν πριν την εμφάνιση επιπλοκών με στόχο την πολύπλευρη υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειάς του.

Βασικός άξονας του μοντέλου αυτού είναι και η κοινοτική παρέμβαση, με την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων ευαισθητοποίησης για την πρώιμη ανίχνευση της ΔΕΠΥ από γονείς, δασκάλους και γενικούς γιατρούς. Επιπλέον είναι σημαντική η εξειδικευμένη εκπαίδευση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και η δημιουργία ειδικών κέντρων αξιολόγησης και αντιμετώπισης.

Ελληνική Εταιρεία Μελέτης ΔΕΠΥ: www.adhd.gr