Τα νοσήματα του σεξ

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε όλο τον κόσμο περίπου 250 εκατομμύρια άτομα προσβάλλονται από λοιμώξεις μεταδιδόμενες σεξουαλικά - μερικές φορές με τραγικές συνέπειες για τα προσβαλλόμενα άτομα _, οι οποίες κυμαίνονται από στείρωση λόγω γονόκοκκου στις γυναίκες έως θάνατο ύστερα από προσβολή από τον ιό της ανοσολογικής ανεπάρκειας (ΗΙV/AIDS).

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αντικαταστήσει τον όρο Σεξουαλικά Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ) με τον όρο Λοιμώξεις Μεταδιδόμενες Σεξουαλικά (ΛΜΣ), για να συμπεριλάβει και τις περιπτώσεις των ατόμων χωρίς συμπτώματα.

Προδιαθεσικοί παράγοντες για την εμφάνιση ΛΜΣ θεωρούνται το γυναικείο φύλο, η έναρξη σεξουαλικής ζωής σε μικρή ηλικία, η σεξουαλική συμπεριφορά τις δύο πρώτες δεκαετίες της σεξουαλικής ζωής, οι πολλαπλοί ερωτικοί σύντροφοι και η συχνή εναλλαγή τους, το ιστορικό προηγούμενου σεξουαλικά μεταδιδόμενου νοσήματος, η λοίμωξη από τον ιό HIV, καθώς και το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.

Οι πιο συχνές ΛΜΣ είναι η γονόρροια, η σύφιλη, αυτές από τα χλαμύδια, από τον έρπητα γεννητικών οργάνων, από τις τριχομονάδες, καθώς και οι λοιμώξεις από τους ιούς των θηλωμάτων του ανθρώπου.

Παγκόσμια είχε καταγραφεί μείωση των ΛΜΣ στη δεκαετία 1990-2000, που συμπίπτει με την αύξηση του AIDS, αλλά κατά την τρέχουσα δεκαετία έχει παρατηρηθεί εκ νέου αύξηση που συνδέεται με τη χαλάρωση των μέτρων πρόληψης.

Θα πρέπει να γίνει απόλυτα κατανοητό ότι οι κλινικές εκδηλώσεις και τα συμπτώματα των ασθενών προέρχονται κυρίως από τα γεννητικά όργανα: από το πέος ή το αιδοίο, με έκκριμα, κάψιμο, κνησμό, περιοδικό πόνο, εξελκώσεις, πρόσμιξη αίματος στο σπέρμα, προστατίτιδα, διόγκωση όρχεως, πόνος κατά την ούρηση, πόνος κατά τη συνουσία, σαλπιγγίτιδα, ή συμπτώματα από τον πρωκτό με εξελκώσεις, πόνο ή αποβολή εκκρίματος.

Συμπτώματα όμως μπορεί να υπάρχουν και εκτός των γεννητικών οργάνων, όπως από το μάτι, τα χείλη, το στόμα, τον φάρυγγα, το δέρμα, το ήπαρ, τις αρθρώσεις, από τις μήνιγγες (μηνιγγίτιδα) και, σπάνια, από την καρδιά με εκδήλωση ενδοκαρδίτιδας.

Τις ΛΜΣ μπορούμε να τις χωρίσουμε σε τέσσερις κατηγορίες, αναλόγως με το αίτιό τους: σε αυτές που οφείλονται σε βακτήρια, σε αυτές που οφείλονται σε ιούς, σε εκείνες που προκαλούνται από παράσιτα, και στις μυκητιάσεις.

Μικροβιακές λοιμώξεις

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η σύφιλη, τα χλαμύδια και οι γονοκοκκικές λοιμώξεις.

* Γονόκοκκος. Οι κλινικές εκδηλώσεις των λοιμώξεων από γονόκοκκο εμφανίζονται 2-7 ημέρες μετά την ύποπτη επαφή. Στον άνδρα εκδηλώνονται κυρίως σαν ουρηθρίτιδα (κάψιμο στην ούρηση και αποβολή πυώδους υγρού) που είναι γνωστή ως βλενόρροια. Επίσης, μπορεί να υπάρχει προσβολή του προστάτη, του όρχεως, των επιδιδυμίδων, του πρωκτού - ορθού (αποστήματα, συρίγγια) και του φάρυγγα.

Στη γυναίκα, σε ποσοστό 70% των περιπτώσεων δεν υπάρχουν συμπτώματα. Όταν αυτά υπάρχουν εμφανίζονται ως τραχηλίτιδα, ουρηθρίτιδα (δυσουρία, κάψιμο στην ούρηση, πύον, προσβολή παρουρηθρικών αδένων) και σαλπιγγίτιδα.

Σπανιότερα, μπορεί να υπάρχουν σοβαρές εκδηλώσεις με πυρετό, προσβολή δέρματος, αρθρώσεων, οφθαλμού, μηνίγγων, καρδιάς. Η διάγνωση είναι απλή, κλινική και εργαστηριακή με απομόνωση του μικροβίου από το πύον. Η θεραπεία είναι εύκολη με τη χορήγηση αντιβιοτικών, ύστερα από αποκλειστική σύσταση του θεράποντος γιατρού. Επιβάλλεται πάντοτε να γίνεται θεραπεία και του (ή της) σεξουαλικού συντρόφου. Πάντοτε θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι μπορεί να υπάρχει και δεύτερη ΛΜΣ από άλλο παθογόνο μικροοργανισμό, η οποία επίσης πρέπει να θεραπεύεται.

Εάν μολυνθούμε, δεν καταλείπεται ανοσία, και υπάρχει κίνδυνος επαναμόλυνσης εάν δεν λαμβάνονται τα μέτρα πρόληψης.

* Σύφιλη. Είναι νόσος που εμφανίζεται αποκλειστικά στον άνθρωπο και μεταδίδεται κατά κύριο λόγο σεξουαλικά και σπάνια από την έγκυο μητέρα στο παιδί. Την τελευταία δεκαετία, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια έχει παρατηρηθεί αύξηση των κρουσμάτων.

Η σύφιλη χωρίζεται σε διάφορα στάδια από κλινικής πλευράς: στην πρωτογόνο σύφιλη, στην δευτερογόνο και στην τριτογόνο.

Η πρωτογόνος σύφιλη έχει χρόνο εμφάνισης των συμπτωμάτων (επώαση) περίπου τριών εβδομάδων από την ύποπτη επαφή. Εκδηλώνεται κυρίως σαν εξέλκωση (πληγή) μεγέθους 5-20 χιλιοστών, χωρίς πόνο, με όρια περιγεγραμμένα και ομαλά, με καθαρή επιφάνεια. Η επούλωση εμφανίζεται σε 3-5 εβδομάδες. Αυτές οι βλάβες μπορούν να βρεθούν στο πέος, στα χείλη του αιδοίου, στον τράχηλο, σπάνια στον κόλπο αλλά και στον πρωκτό, στη στοματική κοιλότητα, στη γλώσσα και στις αμυγδαλές, ανάλογα με τις σεξουαλικές πρακτικές.

Δύο μήνες περίπου μετά την ύποπτη επαφή ή έξι εβδομάδες μετά την εξέλκωση, εμφανίζεται η δευτερογόνος συφιλίδα (διασπορά του μικροβίου στον οργανισμό).

Η τριτογόνος συφιλίδα εμφανίζεται έπειτα από πολλά χρόνια από την αρχική προσβολή και αφορά άτομα που δεν έχουν καθόλου ή έχουν ατελώς θεραπευθεί. Οι βλάβες αφορούν το δέρμα, τα οστά, το ήπαρ, την καρδιά, τον εγκέφαλο και τα νεύρα.

Η διάγνωση είναι κλινική και επιβεβαιώνεται με την αναζήτηση του μικροβίου από τις βλάβες καθώς και με ορολογικές εξετάσεις αίματος (VDRL, TPHA).

Η θεραπεία στα πρώτα στάδια είναι απλή, με αντιβιοτικά και η νόσος απόλυτα θεραπεύσιμος. Η θεραπεία στα επόμενα στάδια είναι πλέον σύνθετη.

Θα πρέπει και εδώ να τονισθεί ότι είναι απαραίτητη η παράλληλη θεραπεία του (ή της) σεξουαλικού συντρόφου, η αναζήτηση και άλλων λοιμώξεων μεταδιδομένων σεξουαλικά, καθώς και ότι η θεραπεία δεν αφήνει ανοσία (δηλαδή υπάρχει κίνδυνος επαναμόλυνσης εάν δεν ληφθούν προφυλακτικά μέτρα).

* Χλαμύδια. Είναι λοιμώξεις πάρα πολύ κοινές, που ευθύνονται για ποσοστό 30-50% των μη γονοκοκκικών ουρηθρήτιδων στον άνδρα και για 30-50% των σαλπιγγίτιδων στις γυναίκες.

Χαρακτηριστικό των χλαμυδίων είναι η σιωπηρή παρουσία τους _ χωρίς συμπτώματα _ σε ποσοστό 30-80% στον άνδρα.

Συνήθεις κλινικές εκδηλώσεις είναι η ουρηθρίτιδα, η προστατίτιδα, η τραχηλίτιδα, η πρωκτίτιδα και η ορθοκολίτιδα (κυρίως στους ομοφυλόφιλους). Η πιο σημαντική επιπλοκή είναι η στειρότητα, που επισυμβαίνει στις γυναίκες ύστερα από προσβολή των σαλπίγγων.

Η διάγνωση γίνεται κυρίως με αναζήτηση των μικροβίων από τις βλάβες. Οι εξετάσεις αίματος δεν βοηθούν ιδιαίτερα στη διάγνωση. Η θεραπεία βασίζεται σε αντιβιοτικά και, ανάλογα με το σκεύασμα, διαρκεί συνήθως αρκετές ημέρες.

Πρέπει να τονισθεί ότι η λοίμωξη από χλαμύδια αρκετά συχνά συνυπάρχει με άλλη λοίμωξη μεταδιδόμενη σεξουαλικά, και γι' αυτό απαιτείται ταυτόχρονη θεραπεία.

Λοιμώξεις από ιούς

* Έρπητας 2 (HSV-2). Εμφανίζεται κυρίως στις πρώτες σεξουαλικές επαφές και παρουσιάζει συμπτώματα μόνο στο ένα τρίτο των περιπτώσεων.

Ύστερα από επώαση 2-7 ημερών εμφανίζονται πολλαπλές φυσαλλίδες σε κόκκινη βάση, η μία κοντά στην άλλη, σαν στεφάνι, και συνοδεύονται από κάψιμο και πόνο. Εμφανίζονται στην κεφαλή και στη βάλανο του πέους, στα χείλη του αιδοίου, στον κόλπο, στον τράχηλο, στο περίνεο, στους γλουτούς, στον πρωκτό και την γύρω περιοχή.

Αυτές οι βλάβες γρήγορα εξελκώνονται (δημιουργούν πληγές). Σπάνια μπορεί να συνυπάρχει μηνιγγοεγκεφαλίτιδα, προσβολή του στόματος, των δακτύλων ή του οφθαλμού. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε περίπτωση προσβολής εγκύου από HSV, λόγω κινδύνου προσβολής του εμβρύου. Χαρακτηριστικό πρόβλημα των ερπητικών λοιμώξεων είναι οι υποτροπές.

Η διάγνωση είναι κυρίως κλινική. Η απομόνωση του ιού είναι δύσκολη και οι ειδικές εξετάσεις αίματος (ορολογικές - αναζήτηση αντισωμάτων) βοηθούν κυρίως στην επιβεβαίωση της πρώτης λοίμωξης.

Η θεραπεία των προσβολών στα γεννητικά όργανα απαιτεί την χορήγηση αντιϊκών φαρμάκων, που δεν προλαμβάνουν τις υποτροπές. Σε περίπτωση υποτροπής, απαιτείται εκ νέου θεραπεία. Εάν οι υποτροπές είναι περισσότερες από έξι ετησίως, απαιτείται θεραπεία 6-12 μηνών.

Σε περίπτωση εγκυμοσύνης και HSV-2, απαιτείται θεραπεία της εγκύου πριν τον τοκετό και διενέργεια του τοκετού με καισαρική τομή.

* Ηπατίτιδες. Ο ιός της ηπατίτιδας Α αποβάλλεται από τα κόπρανα και μπορεί να μεταδοθεί σεξουαλικά με ειδικές πρακτικές όπως στοματο-πρωκτικές ή με επαφές δακτύλων - πρωκτού - στόματος. Ο χρόνος επώασης είναι 2-6 εβδομάδες και εκδηλώνεται με κούραση, πόνους στην κοιλιά, εμέτους καθώς και κιτρίνισμα των ματιών και του σώματος (ίκτερος). Η νόσος θεραπεύεται από μόνη της και απαιτείται ανάπαυση. Προληπτικά, σε ειδικές κατηγορίες ατόμων, προβλέπεται εμβολιασμός.

Ο ιός της ηπατίτιδας Β μπορεί να μεταδοθεί σεξουαλικά, κυρίως με το σπέρμα, τα υγρά του κόλπου και του τραχήλου, καθώς και με το σάλιο που περιέχει αίμα. Ο χρόνος επώασης είναι 4-28 εβδομάδες και στο 90% των περιπτώσεων η νόσος μπορεί να μην έχει συμπτώματα. Στο 10% των περιπτώσεων όπου αναπτύσσονται συμπτώματα, παρατηρείται αδυναμία, εύκολη κόπωση, ανορεξία, κοιλιακοί πόνοι, έμετοι, κίτρινα μάτια - δέρμα (ίκτερος).

Εργαστηριακά διαπιστώνονται παθολογικές εξετάσεις για το ήπαρ (μη φυσιολογικά επίπεδα τρανσαμινασών) και θετικό το αντιγόνο του ιού (HBVAg). Σε ένα ποσοστό 10% η νόσος θα καταστεί χρόνια, ενώ ένα ποσοστό θα αναπτύξει κίρρωση ή ηπατοκυτταρικό καρκίνο.

Στις καλοήθεις περιπτώσεις οξείας νόσου δεν απαιτείται ειδική θεραπευτική αγωγή, παρά μόνον ανάπαυση. Ειδική αγωγή με αντιϊκά απαιτείται στις χρόνιες μορφές.

Ο εμβολιασμός είναι πλέον υποχρεωτικός στην Ελλάδα στα βρέφη, ενώ στους ενήλικες συνιστάται σε συντρόφους χρονίων φορέων, σε άτομα με εναλλαγές σεξουαλικών συντρόφων, στους ομοφυλόφιλους και σε ειδικές κατηγορίες εργαζομένων.

* AIDS. Ο κύριος τρόπος μετάδοσης του ιού HIV είναι η σεξουαλική οδός και είναι υπεύθυνη σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90%. Αυτή η μετάδοση πραγματοποιείται σε επαφές ετεροφυλοφιλικές ή ομοφυλοφιλικές με άτομο που έχει προσβληθεί από τον ιό. Παράγοντες όπως η σεξουαλική επαφή διά του πρωκτού με λύσεις συνεχείας του δέρματος (τραυματισμός) ή των βλεννογόνων, αιμορραγία ή ύπαρξη άλλου σεξουαλικά μεταδιδόμενου νοσήματος ευνοούν την μετάδοση.

Θα πρέπει να τονισθεί ότι και μία μόνο σεξουαλική επαφή μπορεί να είναι υπεύθυνη για τη μετάδοση του ιού καθώς επίσης ότι μπορεί να υπάρχει μετάδοση διά του στόματος - γεννητικών οργάνων.

Ύστερα από 2-6 εβδομάδες από τη «μόλυνση» μπορεί να εμφανισθούν συμπτώματα στο 50% των ασθενών, αλλά δεν είναι ειδικά και μοιάζουν με ιογενή λοίμωξη. Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι πυρετός, μυαλγίες, αρθραλγίες, φευγαλέο εξάνθημα, διάρροιες, διογκώσεις λεμφαδένων και σπάνια εκδηλώσεις από τον εγκέφαλο (εγκεφαλίτιδα) ή τα νεύρα.

Η διάγνωση γίνεται με την αναζήτηση ειδικών αντισωμάτων έναντι του ιού (με το τεστ Elisa HIV) 3-4 εβδομάδες μετά την ύποπτη επαφή. Πάντοτε απαιτείται επιβεβαίωση με ένα άλλο τεστ (το Western–Blot).

Θεραπεία έναντι του ιού απαιτείται μόνο σε προχωρημένα στάδια της νόσου ή όταν εργαστηριακά διαπιστωθεί σημαντική προσβολή του ανοσοποιητικού συστήματος (τα επίπεδα των κυττάρων του ανοσοποιητικού CD4 είναι κάτω από 350 κύτταρα /μl).

Η καθολική χρήση του προφυλακτικού σε κάθε τρόπο σεξουαλικής επαφής, από την έναρξή της, αποτρέπει με ασφάλεια τη μετάδοση.

Παρασιτικές λοιμώξεις

Η λοίμωξη από τριχομονάδες θεωρείται η πιο συχνή λοίμωξη μεταδιδόμενη σεξουαλικά. Καταγράφονται περίπου 180 εκατομμύρια περιπτώσεις κάθε χρόνο παγκοσμίως. Ο χρόνος επώασης είναι 4-30 ημέρες.

Στις γυναίκες, σε ποσοστό 15-20%, δεν παρατηρούνται συμπτώματα. Όταν αυτά εμφανίζονται, παρουσιάζονται με κολπίτιδα, με αποβολή υγρών, συχνά με κνησμό, με ουρηθρίτιδα ή άλγος κατά τη συνουσία. Οι επιπλοκές είναι ασυνήθεις, με τοπικές επεκτάσεις της λοίμωξης, ενώ σπανιότερα συμβαίνουν σαλπιγγίτιδες, αποβολές, πρώιμος τοκετός.

Στους άνδρες, σε ποσοστό 90% παρουσιάζονται χωρίς συμπτώματα. Όταν εμφανίζονται, είναι αυτά της ουρηθρίτιδας (εκροή υγρού από την ουρήθρα), αποβολή πρωινής σταγόνας από την ουρήθρα που λερώνει το εσώρουχο και κνησμός.

Η διάγνωση επιτυγχάνεται με απομόνωση του παρασίτου από το έκκριμα. Η θεραπεία επιτυγχάνεται με αντιβιοτικά και απαιτείται ταυτόχρονη θεραπεία του (ή της) ερωτικής συντρόφου.

Μυκητιάσεις

Είναι αρκετά συχνές λοιμώξεις με πιο έκδηλα συμπτώματα στη γυναίκα, που συνίστανται σε κνησμό, διόγκωση - οίδημα γεννητικών οργάνων, αποβολή από τον κόλπο λευκοαιματηρού υγρού και άλγος κατά τη συνουσία.

Στον άνδρα περιορίζονται σε ερυθρότητα και κνησμό της βαλάνου.

Η διάγνωση γίνεται με αναζήτηση των μυκήτων στο αποβαλλόμενο υγρό και η θεραπεία είναι με αντιμυκητιασικά, τα οποία χορηγούνται και στους δύο ερωτικούς συντρόφους.

Πως να προστατευθείτε

Τα μέτρα προστασίας από τις λοιμώξεις που μεταδίδονται σεξουαλικά συνοψίζονται στην αλλαγή του τρόπου της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Αυτό συμπεριλαμβάνει την αποχή, τη μείωση σεξουαλικών συντρόφων, την αμοιβαία πίστη μεταξύ των ζευγαριών και την απόλυτη χρήση προφυλακτικού από την αρχή της σεξουαλικής πράξης.

Επίσης συνιστάται καθολικός εμβολιασμός έναντι της ηπατίτιδας Β, καθώς και εμβολιασμός των νεαρών γυναικών έναντι του HPV.

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να είμαστε ενήμεροι για την έγκαιρη προσφυγή σε γιατρό για αναγνώριση, διάγνωση και θεραπεία της λοίμωξης σε μας τους ίδιους καθώς και του σεξουαλικού συντρόφου μας. Έχουμε απόλυτη ευθύνη της ενημέρωσης των σεξουαλικών μας συντρόφων ώστε να περιορισθούν οι βλαπτικές συνέπειες στην υγεία τους αλλά και να μειωθεί η μετάδοση στον υπόλοιπο πληθυσμό.

Ο Μάριος Κ. Λαζανάς είναι παθολόγος-λοιμωξιολόγος, διευθυντής Γ΄ Παθολογικού Τμήματος Μονάδας Λοιμώξεων, Κοργιαλένειο-Μπενάκειο Νοσοκομείο Ελληνικού Ερυθρού Σταυρο


Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Περιοδικό Τρίτη Ηλικία