Συνέντευξη στη Γιουλη Eπτακοιλη
«Δεν θα ξεχάσω ποτέ την αντίδραση μιας μητέρας στην Κέρκυρα. Είχα πάει εκεί να συζητήσω με τα παιδιά ενός λυκείου και, την άλλη μέρα, με γονείς και γενικά ενήλικες με θέμα «Eφηβεία και οικογένεια». Πήρε τον λόγο, είπε σχηματικά το πρόβλημά της και ύστερα με ρώτησε: «Μήπως πρέπει να τον πάω σε ψυχολόγο;». Της απάντησα, λοιπόν: «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Γονείς θέλουν!». Και η αντίδρασή της, όλο απορία: «Και πώς να γίνουμε τώρα γονείς;». Το συγκεκριμένο περιστατικό αναφέρει στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Γονείς θέλουν!» (εκδόσεις Μεταίχμιο) ο Νίκος Σιδέρης.
Ο έμπειρος ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και οικογενειακός θεραπευτής, σε μια χρονική συγκυρία εξαιρετικά επίκαιρη λόγω των πρόσφατων γεγονότων του Δεκεμβρίου, μιλάει για παιδιά ψυχικά ορφανά, για γονείς που σηκώνουν τα χέρια ψηλά, για έκπτωση του έγκυρου λόγου, για ακατανοησία και φόβο, για χαμένες γενιές. Το βιβλίο του, εκτός από επιστημονική μελέτη και εμπιστευτική επιστολή σε συνήθεις γονείς, που μέσα σε συνήθεις οικογένειες ανατρέφουν συνήθη παιδιά, αποτελεί και κοινωνική παρέμβαση μέσα στο κλίμα της εμπειρίας του Δεκέμβρη που φώτισε αδιέξοδα και γέννησε ερωτήματα σε μικρούς και μεγάλους.
– Τι σας έκανε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
– Τα τελευταία τρία - τέσσερα χρόνια, όλο και συχνότερα με πλησιάζουν άνθρωποι και μου λένε: «Εχω κάποια προβλήματα με το παιδί, να το φέρω να το δείτε;». Κάνοντας μια σύντομη κουβέντα μαζί τους, 9 στις 10 φορές έβγαζα το συμπέρασμα ότι δεν χρειαζόταν το παιδί ψυχολόγο, αλλά οι γονείς είχαν ανάγκη από συμβουλές. Η παρατήρηση του φαινομένου και η αντίδραση των ανθρώπων σε αυτά που τους έλεγα, ότι δηλαδή το παιδί δεν θέλει ψυχολόγο αλλά οι γονείς, με έκανε πέρυσι το καλοκαίρι να ασχοληθώ με το βιβλίο.
Τα χέρια ψηλά
– Τι πιστεύετε ότι ωθεί τους γονείς σε μια τέτοια απόφαση; Τι τους τρομάζει στη συμπεριφορά του παιδιού τους;
– Τις περισσότερες φορές οι γονείς, ό,τι κι αν βλέπουν στη συμπεριφορά του παιδιού, πιστεύω ότι θέλουν να το πάνε σε ψυχολόγο επειδή οι ίδιοι δεν ξέρουν τι να κάνουν. Νιώθουν ότι δεν έχουν τους διανοητικούς και συναισθηματικούς πόρους να σταθούν απέναντι στο παιδί τους σαν γονείς. Οτι τους ξεπερνάει η κατάσταση και αυτό είναι το νέο στοιχείο που τροφοδοτεί το βιβλίο, διότι δεν έχουμε πια να κάνουμε με την παραδοσιακή αίσθηση των Ελλήνων γονιών που θεωρούσαν ότι ο πρώτος αρμόδιος για το παιδί τους είναι ο γονιός, δεύτερος ο δάσκαλος, κατόπιν το σόι και τελευταίος ο παιδίατρος και ο ψυχολόγος.
– Το φαινόμενο που περιγράφετε περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη;
– Γενικά είναι άνθρωποι της μέσης, ανώτερης και ανώτατης αστικής τάξης της Αθήνας. Ομως, παρατηρείται πια και στην ελληνική επαρχία. Η απόγνωση των γονέων και η παραίτησή τους –το ότι δηλαδή σηκώνουν τα χέρια ψηλά– είναι κάτι που νομίζω πως αρχίζει να διατρέχει ολόκληρη την ελληνική κοινωνία.
Aκυβέρνητα
– Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου τι σας έδειξαν;
– Ολα αυτά που κάνουν τους γονείς να νιώθουν ανήμποροι, μεταξύ αυτών και τα ξεσπάσματα της ακατέργαστης βίας που ζήσαμε τον Δεκέμβρη, πέρα από τις ιστορικές, πολιτικές, κοινωνικές αιτίες τους, έχουν και μια διάσταση ψυχολογική, υποκειμενική, που εγώ την ονομάζω ψυχική ορφάνια. Τα παιδιά αισθάνονται να μην έχουν γονείς, επειδή οι γονείς αισθάνονται ότι δεν επαρκούν ως γονείς. Τον Δεκέμβριο φάνηκε ότι υπήρχε ένα φορτίο ακυβέρνητου μυαλού και οργής το οποίο δεν μπορούσε να δουλευτεί στα σπίτια των ανθρώπων. Δεν είναι ταξικό, δεν ισχύει αυτό που λέμε η πλήξη της ανώτερης τάξης και η μιζέρια της κατώτερης. Υπάρχει ένα στοιχείο παραίτησης των γονιών και αίσθησης των παιδιών ότι είναι ακυβέρνητα σε έναν κόσμο ακατανόητο, όπου προφανώς αγριεύονται. Αγριεύεται η ψυχή τους, το μυαλό τους, το σώμα τους.
– Τι λείπει από αυτά τα παιδιά; Γιατί ξεχειλίζουν απαισιοδοξία;
– Ενα παιδί δεν χορταίνει με ύλη, χορταίνει με αγάπη και η αγάπη είναι το κοινό νόμισμα στο οποίο μετατρέπονται τα πάντα στην εμπειρία του παιδιού. Ο,τι και να ζήσει ένα παιδί το μετατρέπει σε αγάπη. Αν η οποιαδήποτε εμπειρία δεν έχει αγάπη μέσα της, είναι άνευ σημασίας. Και εκτός από αγάπη, χρειάζονται και κανόνες. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι στη ζωή δεν είναι χύμα τα πράγματα, όλες οι διαδικασίες διέπονται από κάποιους κανόνες. Αλλοτε ευχάριστους, άλλοτε δυσάρεστους. Υπάρχουν παιχνίδια στα οποία επιλέγεις να μπεις και παιχνίδια στα οποία συμμετέχεις εξ ορισμού. Και τα δύο έχουν κανόνες.
Χαμένες γενιές
– Θα χειροτερεύσουν τα πράγματα;
– Εχω μια απόσταση από τις προφητείες και την καταστροφολογία και θεωρώ ότι αυτό που συμβαίνει μας έχει φέρει σε τόσο οριακό σημείο ώστε δεν μπορεί παρά να γεννηθούν αντιδράσεις. Πολλοί άνθρωποι έχουν αντιληφθεί ότι οι χαμένες γενιές έρχονται η μία πίσω από την άλλη. Δεν μπορεί, λοιπόν, να γίνει πρόβλεψη άλλη πλην του γεγονότος ότι το θέμα «πώς μεγαλώνεις ένα παιδί» θα είναι ένα μεγάλο κοινωνικό, πολιτικό και προσωπικό διακύβευμα στα χρόνια που έρχονται. Είναι βέβαιο ότι δεν μπορούμε πια να κλείνουμε τα μάτια μπροστά σ’ αυτό που έχει γίνει. Μπροστά στην ψυχική ορφάνια η οποία στην ουσία εμπεριέχει δύο στοιχεία: ακατανοησία και φόβο των μεγάλων απέναντι στην παιδικότητα. Η ακατανοησία και ο φόβος κάνουν τους γονείς να κλείνουν τα μάτια μπροστά στο τι χρειάζεται ένα παιδί για να σταθεί και να μεγαλώσει. Αυτό που αρνείσαι, όμως, κλείνοντας τα μάτια, σου επιστρέφει με πολύ πιο άγριες μορφές όπως αυτές με παιδιά που πέφτουν στις εξαρτήσεις, στην παραβατικότητα, στη βία, δεν έχουν διάθεση, δεν έχουν όνειρα, τα κάνουν θάλασσα στο σχολείο.
«Σε οδηγούν στο πώς να του φερθείς»
– Τι συμβουλεύετε τους γονείς;
— Να δεχθούν εξ αρχής ότι δεν θα τα κάνουν όλα τέλεια. Είμαστε άνθρωποι και μέσα σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις, γιατί στη σχέση μας με το παιδί η φαντασία και το πάθος υπάρχουν σε τεράστιες ποσότητες, δεν μπορείς ποτέ να είσαι τελείως νηφάλιος, συνεπώς θα κάνεις πολλά λάθη. Το θέμα είναι να αντιλαμβάνεσαι τα πιο σοβαρά λάθη και να τα διορθώνεις. Και να κοιτάζεις με αγάπη και προσοχή τι σου λέει και τι σου δείχνει το παιδί σου. Αν το παρακολουθείς προσεκτικά, εννιά φορές στις δέκα σε οδηγεί στο πώς να του φερθείς. Κανείς δεν μπορεί να είναι τέλειος, πρέπει απλώς να βρίσκεται κοντά στο παιδί του και να έχει μια αίσθηση της ευρύτερης εικόνας, να μη γίνεται κι αυτός παιδί. Να είναι κοντά και λίγο πιο ψηλά.
– Σε ποιες περιπτώσεις επιβάλλεται η παρουσία ψυχολόγου;
— Σέβομαι τα βάσανα και τη δυσφορία όλων των ανθρώπων. Αν κάποιοι γονείς για οποιονδήποτε λόγο δεν έχουν ιδέες ή τη συναισθηματική αντοχή να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του παιδιού τους, ας απευθυνθούν οι ίδιοι σε έναν ειδικό. Το προβληματικό είναι όταν ο γονιός λέει θα πάω το παιδί στον ψυχολόγο. Αυτό πρέπει να ισχύει μόνο όταν υπάρχει ρητά διατυπωμένο πρόβλημα.
Σχολείο και οικογένεια
– Πιστεύετε ότι το σχολείο είναι πηγή βίας;
– Δεν νομίζω ότι το σχολείο είναι η πρωτογενής πηγή της βίας. Το να περιμένουμε από το σχολείο να κάνει τη δουλειά των γονιών είναι ανακόλουθο. Στο σχολείο κανονικά το παιδί πηγαίνει για να μάθει γράμματα και πράγματα. Κι αν η οικογένεια διαλύει τα καλά λόγια που ακούς στο σχολείο, τότε δεν γίνεται τίποτα. Δεν είναι ορθολογικό να περιμένεις από το σχολείο να είναι και οικογένεια. Είναι ένα περιβάλλον μετάδοσης γνώσεων και της ικανότητας να μαθαίνεις, σε διδάσκει την κοινωνική συμβίωση μέσα από κανόνες κι ένα πνεύμα ελευθερίας στη σκέψη και την έκφραση. Η οικογένεια είναι κάτι άλλο. Δεν είσαι υποχρεωμένος να μαθαίνεις χρήσιμα πράγματα μέσα στην οικογένεια. Αλλά πώς φέρεται ένας άνθρωπος σε έναν άλλον άνθρωπο. Πώς λειτουργείς στις ανθρώπινες σχέσεις.
– Τι χάθηκε στην ελληνική οικογένεια;
– Σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η ελληνική οικογένεια αντέχει ακόμη. Εχει υποστεί όμως μια απορρύθμιση. Η ελληνική οικογένεια, πέρα από ένας τόπος όπου υπήρχαν κάποια υλικά πράγματα που υποστήριζαν την επιβίωση και την ανατροφή ενός παιδιού, πέρα από τη συναισθηματική τροφή που δινόταν σε μεγάλες ποσότητες, πέρα και από την πνευματική διαπεδαγώγηση, ήταν και το περιβάλλον όπου καλλιεργούνταν με πολύ συστηματικό τρόπο η νοηματοδότηση του κόσμου. Μέσα από τις κουβέντες και τη στάση της οικογένειας μεταδιδόταν μια κουλτούρα που επέτρεπε στον καθένα να έχει έναν κόσμο ευανάγνωστο.
Αυτό το τελευταίο στοιχείο χάνεται. Οι αναφορές που είχαν οι μεγάλοι τότε και μπορούσαν να τις μεταδίδουν στα παιδιά. Ενα ολόκληρο σύστημα που δίνει νόημα μαζί με οδηγίες κοινωνικής συμβίωσης και προκοπής. Σήμερα, η λέξη προκοπή δεν χρησιμοποιείται ούτε σε πολιτικό ούτε σε ιερατικό ούτε σε προεδρικό ούτε σε σχολικό λόγο. Οπως και οι λέξεις φιλότιμο, λεβέντης, τίμιος. Αυτά στήριζαν τους ανθρώπους τότε. Και καθώς έφυγαν αυτές οι αναφορές, βρίσκονται μικροί και μεγάλοι σε έναν κόσμο όπου δεν μοιάζει να έχει νόημα, πέρα από το ότι καλύτερα να έχεις λεφτά από το να μην έχεις.
– Βοηθάει και η κρίση των θεσμών...
– Το μόνο θετικό που έχουν τα σκάνδαλα και η κρίση των θεσμών και των αξιών είναι ότι καλλιεργούν την αίσθηση του χιούμορ. Μπορείς να γελάς από το πρωί ώς το βράδυ. Βέβαια και το γεγονός ότι τα περνάμε όλα καλαμπουρίζοντας δείχνει την έκπτωση του έγκυρου λόγου. Και το σωστό να πεις, χαμένο θα πάει. Είναι τραγικό...
– Αυτή η γενιά έχει ελπίδα;
– Εχει ελπίδα γιατί με όλον αυτόν τον άτσαλο τρόπο που εκφράστηκε η αδιαφορία, ο πόνος και η οργή της, έγραψε μια μεγάλη εμπειρία, έγραψε και σαν υπόμνηση σε όλη την ελληνική κοινωνία ότι εδώ υπάρχουν χαμένες γενιές. Πιστεύω ότι η εμπειρία αυτή θα βγάλει κάποια συμπεράσματα και ερωτήματα σε μικρούς και μεγάλους.
Πηγή Καθημερινή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου