Παχυσαρκία στο παιδί και τον έφηβο: μια αναδυόμενη επιδημία

Η παχυσαρκία τόσο στην παιδική κια εφηβική ηλικία όσο και στον ενήλικο έχει τα τελευταία χρόνια λάβει επιδημικές διαστάσεις. Πρόκειται για διαταραχή ή και νόσο, θα έλεγε κανείς που δύσκολα θεραπεύεται

Οι συνέπειες της παχυσαρκίας είναι γνωστές και αφορούν τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία. Το παχύσαρκο παιδί και ο έφηβος έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υπέρταση και καρδιαγγειακή νόσο, οι δε νεαρές έφηβες σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (διαταραχές των εμμήνων , αυξημένη ακμή, αυξημένη τρίχωση). Στον ψυχικό τομέα μπορεί να παρουσιαστεί κάποιος βαθμός κατάθλιψης, μειωμένης αυτοεκτίμησης ή κοινωνικής απομόνωσης .

ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ Η ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΦΗΒΟ:

Παχύσαρκο ή υπέρβαρο θεωρείται ένα παιδί ή ένας έφηβος όταν το βάρος τους είναι μεγαλύτερο από εκείνο που αντιστοιχεί στο ύψος τους. Συχνά, για την εκτίμηση της παχυσαρκίας χρηστιμοποιείται ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) που διεθνώς αποκαλείται BMI (BODY MASSA INDEX) και υπολογίζεται από τον τύπο: Βάρος σε kg διαιρούμενο δια της τετραγωνικής ρίζας του ύψους εκφρασμένου σε μέτρα. Παιδιά και έφηβοι των οποίων το ΒΜΙ είναι πάνω από την 60ή εκατοστιαία θέση των φυσιολογικών καμπυλών, όπως έχουν αποτυπωθεί πρόσφατα από ερευνητική εργασία της κλινικής μας (Α' Παιδιατρική Κλινική Παν/μίου Αθηνών), θεωρούνται υπέρβαρα και πάνω από την 90ή ή ΕΘ παχύσαρκα

ΠΩΣ ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΜΕ ΠΑΧΥΣΑΡΚΟΙ;

Πρόκειται για διαταραχή στο ενεργειακό ισοζύγιο: Η κατανάλωση ενέργειας υστερεί έναντι εκείνης που προσλαμβάνεται, με αποτέλεσμα περίσσεια ενέργειας που αποθηκεύεται στον οργανισμό μας ως λίπος. Για την αποφυγή της περίσσειας ενέργειας και ως εκ τούτου της αύξησης της λιπώδους μάζας ο οργανισμός διαθέτει ένα ιδιαίτερα περίπλοκο σύστημα αναχαίτισης της πρόσληψης τροφής (ανορεξιογόνοι μηχανισμοί) με παράλληλη αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης. Με άλλα λόγια, όταν αυξάνεται η λιπώδης μάζα στο σώμα μας αυξάνεται η παραγωγή ορμωνών από το λιπώδη ιστό, όπως π.χ. η λεπτίνη που φτάνει με την κυκλοφορία στον εγκέφαλο (υποθάλαμο) και κινεί την παραγωγή ανορεξιογόνων ουσιών από τα κύτταρα του υποθαλάμου, ενώ με άλλα σήματα αυξάνει τη δραστηριότητα του συμπαθητικού συστήματος και την κινητικότητα. Το αντίθετο συμβαίνει όταν μειώνεται η λιπώσης μάζα. Γενετικές διαταραχές σε γονίδια που εμπλέκονται σε αυτό το περίπλοκο σύστημα ή ορμονικές ανωμαλίες είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου και παχαυσαρκία. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι οι περιπτώσεις γενετικών ή ορμονικών ανωμαλιών που οδηγούν στην παχυσαρκία είναι ελάχιστες και ο ιατρός εύκολα τις διακρίνει. Το μεγάλο ποσοστό των παχύσαρκων παιδιών, εφήβων ή ενηλίκων που βλέπουμε δεν έχει κάποια από αυτές τις διαταραχές. Απλώς ο οργανισμός δεν υπακούει στα βιολογικά μηνύματα που αναφέρθηκαν διότι τα υπερνικά η έντονη επιθυμία του ατόμου να προσπορίζεται ευχαρίστηση από τη λήψη τροφής. Με άλλα λόγια, το παχύσαρκο άτομο δεν τρώει για ναεπιβιώσει, αλλά για να ευφρανθεί . Παράλληλα, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μειώσει υπερβολικά την κινητικότητά του και ο συνδιασμός αυξημένης θερμιδικής πρόσληψης και μειωμένης κινητικότητας είναι καταστροφικός. Έτσι εξηγείται γιατί τα τελευταία 20 χρόνια τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά έχουν διπλασιαστεί σε αριθμό και οι υπέρβαροι και παχύσαρκοι έφηβοι έχουν τριπλασιαστεί. Δεν έχουν αλλάξει ούτε τα γονίδια, ούτε οι ορμόνες σε αυτό το χρονικό διάστημα. Η συμπεριφορά του ατόμου έχει μεταβληθεί από διάφορα αίτια.

ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΛΑΒΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ:

Έχουμε αρκετά αδρανήσει ως ιατρική κοινότητα, αλλά και ως κοινωνία γενικότερα στην αντιμετώπιση αυτού του φοβερού προβλήματος που λέγεται παχυσαρκία. Μόνοι τους οι παιδίατροι δεν θα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικοί. Χρειάζεται η συνδρομή των γονέων, των παππούδων, των γιαγιάδων και όχι λιγότερο των εκπαιδευτικών και των Μέσων Ενημέρωσης . Πρέπει να βρεθεί χρόνος για ουσιαστική καθημερινή άθληση-εκπαίδευση για την ανάπτυξη σωστών διατροφικών συνηθειών και κυρίως προσπάθεια για ανάπτυξη ενδιαφερόντων, ούτως ώστε η τροφή να μη γίνεται μια καταφυγή για πορισμό απόλαυσης. Η παρέμβαση για πρόληψη της παχυσαρκίας πρέπει να γίνει τη στιγμή που διακρίνουμε την πρώτη άνοδο στην καμπύλη του βάρους. Εάν εκείνη τη χρονική στιγμή δεν γίνει η κινητοποίηση γονέων και παιδιάτρων για α) μείωση των θερμίδων και β) αύξηση των ωρών άθλησης και κυρίως ψυχικής και διανοητικής ενασχόλησης εκτός της περιφέρειας του ψυγείου, η πορεία προς ένα παχύσαρκο άτομο με όλες τις δυσμενείς επιπτώσεις είναι προδιαγεγραμμένη.

Αικατερίνη Δάκου-Βουτετάκη

Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας Α' Παιδιατρικής Κλινικής Παν/μίου Αθηνών