Γονείς | Όχι παράλογες φοβίες

Φοβόµαστε τους πάντες και τα πάντα, προσέχουµε ακόµη και τη σταγόνα της βροχής µήπως και τα πληγώσει. Κι όµως, αυτή η τεράστια «ασπίδα» προστασίας που απλώνουµε πάνω στα παιδιά µας µόνο καλό δεν τους κάνει.

Της Τούσας Ζάππα

Με τη συνεργασία της Κατερίνας Αγγελή (κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια)


«Την τελευταία φορά που έφυγε ο άντρας µου για ταξίδι, κλείδωσα αµέσως πίσω του την πόρτα. Ο γιος µου µε κοίταξε µε απορία. Δεν κλειδώνουµε ποτέ όταν είµαστε µέσα στο σπίτι. Από τι κινδυνεύουµε, φαινόταν να ρωτάει. Κι εγώ δαγκώθηκα. Αλλά ούτε και ξεκλείδωσα». Την έχετε κάνει κι εσείς αυτή την κίνηση κάποιες φορές. Κι αν όχι αυτό, από τη στιγµή που αποκτήσατε παιδί έχετε νιώσει έναν µικρό φόβο όταν µπαίνετε στο αεροπλάνο. Τι είναι αυτό το περίεργο αίσθηµα που µας καταβάλλει κάτι τέτοιες στιγµές; Φόβος, ανασφάλεια, ευθύνη... Όλα αυτά κι άλλα πολλά. Είναι γεγονός πάντως ότι από τη στιγµή που γινόµαστε γονείς συχνά περνάνε από το µυαλό µας δεκάδες ανοµολόγητα πράγµατα. Νιώθοντας υπεύθυνοι γι' αυτή τη νέα ζωή, γι’ αυτό το µικρό πλάσµα που εξαρτάται απόλυτα από εµάς, θέλουµε να το σώσουµε απ' όλα. Κι εδώ αρχίζουν οι φόβοι. Φοβόµαστε για τη ζωή µας, κι όχι βέβαια για εµάς, αλλά για τη λύπη και τα προβλήµατα που θα προκαλέσει ο θάνατός µας στο παιδί. Φοβόµαστε για εκείνο, για όλα όσα µπορεί να του συµβούν, για όλους εκείνους που µπορεί να το πληγώσουν. Ακόµα κι αν οι φόβοι µας δεν έχουν λογική βάση, ακόµα κι αν το ξέρουµε αυτό, εµείς σκεφτόµαστε διάφορα, µε αποτέλεσµα να αγχωνόµαστε τόσο που µερικές φορές είναι δύσκολο να τους χειριστούµε. Εκείνη η παλιοµοδίτικη κορνίζα του «µπαµπά, µην τρέχεις», όσο αφελής κι αν φαινόταν, είναι σίγουρο ότι έκανε διάφορους µπαµπάδες να πατήσουν λιγότερο το γκάζι στο αυτοκίνητο. Απόλυτα λογικό αυτό. Το παράλογο αρχίζει όταν οι φόβοι µας γίνονται τόσο µεγάλοι κι η ανάγκη να προφυλάξουµε τον εαυτό µας και το παιδί από κάθε κακοτοπιά γίνεται τόσο επιτακτική, που ψαλιδίζουµε άθελά µας τα φτερά που προσπαθεί να ανοίξει.

Αγχωτικοί γονείς

Βέβαια, δεν µπορούµε να καταλογίσουµε στη µητρότητα (ή στην πατρότητα) τις αιτίες που ξυπνούν σε κάποιους δεκάδες φόβους και φοβίες. Εκείνο που µπορούµε να πούµε είναι ότι το να γίνεις γονιός µπορεί να προκαλέσει παρόµοιες αντιδράσεις σε συγκεκριµένα είδη προσωπικότητας, σε συγκεκριµένους ανθρώπους. Σε αυτούς, ίσως, που έχουν πιο έντονη την αίσθηση της ευθύνης, την ανάγκη να ελέγχουν τις καταστάσεις, που έχουν µάθει να περνάνε όλα από το χέρι τους. Και στην προκειµένη περίπτωση µιλάµε για την πιο µεγάλη ευθύνη. Πολύ µεγάλο ρόλο στη συµπεριφορά απέναντι στα υπαρκτά ή και ανύπαρκτα προβλήµατα παίζει το ποιος είναι ο γονιός. Αν, για παράδειγµα, είχε υπερπροστατευτικούς γονείς, είναι πιθανόν κι ο ίδιος να γίνει υπερπροστατευτικός. Αν πάλι οι γονείς του ήταν αγχωτικοί, πιθανόν να γίνει κι εκείνος. Οι φόβοι πάντως που έχουν οι γονείς δεν αφορούν µόνο την προσωπική τους υγεία. Εξίσου µεγάλη είναι πολλές φορές η αγωνία τους µήπως το παιδί πάθει κάτι. Κι η γκάµα είναι τεράστια: από το να το κλέψουν, µέχρι να χτυπήσει (θανάσιµα;) παίζοντας. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι κανένας γονιός δεν χαίρεται στην ιδέα να συµβεί κάτι τέτοιο στο παιδί του. Απλώς σε κάποιους αυτό µπορεί να µονοπωλεί τη σκέψη τους. Να το έχουν συνέχεια στο µυαλό τους, να προσπαθούν διαρκώς να το αποφύγουν, να γίνονται υπερπροστατευτικοί. Εκεί που σε άλλους ένα πιθανό ατύχηµα, για παράδειγµα, είναι ένα απλό ενδεχόµενο µε το οποίο δεν ασχολούνται πολύ, για εκείνους είναι το πιο πιθανό σενάριο για την επόµενη στιγµή. Το πρόβληµα όµως ξεκινάει εδώ. Οι γονείς µεταφέρουν στα παιδιά –µαζί µε όλα τα άλλα– και τους φόβους τους. Οι ίδιοι µπορεί να διδάχτηκαν το φόβο στην παιδική τους ηλικία κι έχουν υιοθετήσει µια συγκεκριµένη συµπεριφορά απέναντί του. Έτσι, το παιδί βιώνοντας τις καταστάσεις και τις συµπεριφορές αυτές µαθαίνει να φοβάται και να συµπεριφέρεται απέναντι στον οποιοδήποτε φόβο µε τον τρόπο που το κάνουν κι οι γονείς του.

Δειλά ή ατίθασα παιδιά

Εκείνο που πρέπει να θυµόµαστε πάντα είναι ότι τα παιδιά έχουν την τάση να µιµούνται ή να προκαταλαµβάνονται από αντιδράσεις του περιβάλλοντός τους. Γι' αυτό και για τις παιδικές φοβίες οι γονείς έχουν µεγάλη ευθύνη, αφού χωρίς να το θέλουν µαθαίνουν το παιδί τους να φοβάται. Φυσικά, η υπερπροστασία κι οι φόβοι αυτοί δεν δηµιουργούν πρόβληµα σε όλα τα παιδιά. Τα παιδιά όσων είναι προστατευτικοί και αγχώδεις δεν γίνονται αυτόµατα δειλά και φοβισµένα. Εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία, το χαρακτήρα τους. Βέβαια, σε πολλά µπορεί να συµβεί αυτό, κι όχι µόνο. Μπορεί να περάσουν τα χρόνια, να µεγαλώσουν, κι ως ενήλικοι ακόµα να έχουν φόβο. Φόβο για άγνωστες καταστάσεις, φόβο για το ρίσκο, φόβο για τους ξένους. Αλλά υπάρχουν και παιδιά που στην υπερπροστασία λειτουργούν αντιδραστικά και που τα δεν τα έχει επηρεάσει τόσο. Έτσι, υπάρχει περίπτωση το παιδί που του λένε «πρόσεχε το ένα, πρόσεχε το άλλο» να φτάσει στο άλλο άκρο. Ή, αντίθετα, µπορεί να γίνει τροµερά προσεκτικό και συνεσταλµένο, σε σηµείο µάλιστα δυσλειτουργικό. Όταν µια µητέρα φοβάται αδικαιολόγητα ότι στο παιδί της θα συµβούν όλα τα κακά του κόσµου αν το αφήσει µια στιγµή, τότε γίνεται υπερπροστατευτική. Τι σηµαίνει αυτό; Ότι κρατάει το παιδί συνέχεια κάτω από µια οµπρέλα προστασίας και δεν το αφήνει να µεγαλώσει φυσιολογικά και να αναπτύξει τις ικανότητες οι οποίες θα το βοηθήσουν να αντιµετωπίζει αλλαγές και ανατροπές που µπορεί να συµβούν στη ζωή του. Αν οι γονείς αγαπούν την κινδυνολογία, βλέπουν παντού κακούς και επικίνδυνους ανθρώπους και µιλάνε συνέχεια γι' αυτό στο παιδί τους, τότε, όπως λένε οι ειδικοί, αυξάνονται οι πιθανότητες να του δηµιουργήσουν µεγάλο άγχος. Σύµφωνα µε επιστήµονες του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου του Κουίνσλαντ, ο αυξηµένος φόβος των γονέων για την ασφάλεια των παιδιών τους, ειδικότερα όταν τα παιδιά αυτά είναι ήδη φοβισµένα, αυξάνει επιπλέον τον κίνδυνο ανάπτυξης προβληµάτων άγχους. Οι επιστήµονες συµβουλεύουν τους γονείς να µη διδάσκουν στα παιδιά τους ότι ο κόσµος είναι ένα υπέρµετρα τροµακτικό µέρος. Ο διευθυντής του Play England (ενός τµήµατος της Εθνικής Παιδικής Οµάδας που ασχολείται µε τους νέους στη Βρετανία) υπογράµµισε ότι «τα παιδιά που οι γονείς τους τους απαγορεύουν να παίζουν επικίνδυνα (για τραυµατισµό) παιχνίδια, είναι πιθανόν να αντιµετωπίσουν µελλοντικά προβλήµατα στη διαχείριση του άγχους τους και δύσκολων καταστάσεων».

Πολεµώντας τους φόβους

Όλες αυτές οι αρνητικές σκέψεις που κάνουν οι αγχώδεις γονείς απέχουν αρκετά από την πραγµατικότητα. Φυσικά, υπάρχει ο κίνδυνος να συµβούν κακά πράγµατα, αλλά όταν κάποιος τα σκέφτεται µε αυτό τον τρόπο, τόσο έντονα, σαν να είναι βεβαιότητα και ψάχνει να τα προλάβει και να τα ελέγξει, τότε ζει µέσα στην απειλή. Οπότε, πρέπει άµεσα να ελέγξει τις σκέψεις που διαβλέπουν το µέλλον καταστροφικό. Τι σηµαίνει αυτό; Να τις εντοπίσει, να συνειδητοποιήσει δηλαδή τι κάνει, και στη συνέχεια να τις ξεχωρίσει από την πραγµατικότητα. Να πει, µε άλλα λόγια, ότι µπορεί να σκέφτεται κάτι κακό, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι θα συµβεί. Το καµπανάκι του προβλήµατος µπορεί να το χτυπήσουν φίλοι ή συγγενείς. Μπορεί όµως να το κάνει και το ίδιο το παιδί. Αν το δούµε κάποια στιγµή να είναι πολύ συνεσταλµένο, σε προβληµατικό βαθµό, τότε πρέπει να σκεφτούµε ότι ίσως το παρακάναµε. Αν, από την άλλη, το παιδί είναι αντιδραστικό και δεν υπακούει σε όσα του υπαγορεύουµε, τότε µάλλον πρέπει να σκεφτούµε ότι ζητάµε πολλά. Βέβαια, συχνά λένε ότι τα παιδιά δεν έχουν γνώση του κινδύνου και ότι οι γονείς ξέρουν καλύτερα. Ακριβώς εκεί βρίσκεται και η µεγάλη παγίδα. Μπορεί όντως το παιδί να ξέρει καλύτερα. Από ποια άποψη; Από την άποψη ότι ο άνθρωπος που βλέπει απειλές παντού δεν ξέρει τι γίνεται. Βλέπει µια αλλοιωµένη όψη της πραγµατικότητας και µπορεί να δηµιουργήσει µια αλλοιωµένη εικόνα της πραγµατικότητας και στο παιδί.

Αληθινοί και πλασµατικοί κίνδυνοι

Σαφώς οι γονείς ξέρουν ότι υπάρχουν κίνδυνοι, κι αυτό που είναι απαραίτητο να δώσουµε στο παιδί να καταλάβει είναι στην κυριολεξία αυτό: ότι υπάρχουν κίνδυνοι, όχι ότι υπάρχουν παντού κίνδυνοι. Κι ότι κάποιες φορές µπορεί να τους προλάβουµε κι άλλες όχι. Είναι ψευδαίσθηση να νοµίζουµε ότι µπορούµε να προλάβουµε όλα τα κακά που συµβαίνουν στη ζωή. Οπότε, ένα παιδί που µεγαλώνει µε το «πρόσεχε αυτό, πρόσεχε εκείνο, για να µη συµβεί αυτό, για να µη χτυπήσεις, να µη σε πειράξουν, να µη σε κοροϊδέψουν κ.λπ.» µεγαλώνει κατά βάση µε την ψευδαίσθηση ότι µπορεί να προλάβει οποιοδήποτε κακό αν προσέξει. Εποµένως, όταν του συµβεί το κακό (γιατί θα του συµβεί προσέχοντας και µη), αφενός το σοκ θα είναι πολύ µεγάλο και αφετέρου (σε ακραία περίπτωση) θα θεωρήσει ότι αν προσπαθήσει θα µπορέσει να ελέγξει και να προβλέψει τα πάντα. Αυτό αναπόφευκτα θα του γίνει τρόπος ζωής και σκέψης και θα χάσει τη χαρά της καθηµερινότητας, τη χαρά της ζωής. Όσο πιο ήπια είναι η µορφή του προβλήµατος, τόσο πιο εύκολα ξεπερνιέται. Μπορεί µια συζήτηση µε ένα φίλο, ένα γεγονός, µια αντίδραση του παιδιού ή ένα βιβλίο να κάνει το γονιό να ταρακουνηθεί και να καταλάβει ότι µπορεί να το παρακάνει. Αυτό όµως µπορεί να συµβεί σε απλές περιπτώσεις. Σε περιπτώσεις ακραίες κατά τις οποίες οι γονείς έχουν πάρα πολύ έντονο το αίσθηµα της ευθύνης, του άγχους, του ελέγχου µπορεί να χρειαστεί βοήθεια από κάποιον ειδικό. Και το πρώτο βήµα είναι να καταλάβει ότι τη χρειάζεται. Πολύ συχνά οι γονείς λένε «δεν µε καταλαβαίνεις, αν είχες παιδί θα καταλάβαινες ότι η ευθύνη είναι τεράστια». Όντως η ευθύνη είναι τεράστια, απλά είναι δυσλειτουργικό και βγαίνει τελικά εις βάρος του παιδιού το να προσπαθείς αυτή την ευθύνη να την εξαντλήσεις ώστε να µη συµβεί τίποτα στο παιδί. Δεν γίνεται.

πηγή