Το παιδικό άγχος κρύβει κινδύνους

Το άγχος δεν είναι… προνόμιο μόνο των ενηλίκων. Τα παιδιά, στην εποχή μας, διακατέχονται από άγχος. Και είναι φυσιολογικό, εφόσον από πολύ μικρή ηλικία «πρέπει» να ασχοληθούν με πολλά πράγματα, να κάνουν πολλά, να μάθουν ακόμη περισσότερα…

Οι ενήλικοι μπορούν να κρύβουν, να καμουφλάρουν, τα συναισθήματά τους, και μάλιστα τόσο καλά ώστε να είναι αδύνατον ο άλλος να καταλάβει πώς ακριβώς νιώθουν, τα παιδιά, αντίθετα, συμπεριφέρονται με τρόπο περισσότερο άμεσο, περισσότερο διαφανή.

Τώρα το καλοκαίρι, που θα έχετε πολύ περισσότερο χρόνο, αφιερώστε τον στα παιδιά σας, παρατηρήστε τη συμπεριφορά τους, ώστε να γνωρίζετε τι τους συμβαίνει.

Ένας ψυχολόγος λέει ότι, αν και τα παιδιά δεν εκφράζουν άμεσα τη συμπεριφορά τους, τα συναισθήματά τους, εύκολα μπορεί κάποιος να ανιχνεύσει τα άγχη τους στην υπερένταση, στην αδιάκοπη ανησυχία, στην υπερκινητικότητα, στην ονειροπόληση, στο στερεοτυπικό λίκνισμα του σώματος μπρος-πίσω, στη συχνοουρία, στις διαταραχές της ομιλίας.

Αλλά και στην απώλεια της όρεξης, στην παλινδρόμηση σε μορφές συμπεριφοράς της βρεφικής ηλικίας, στα συχνά κλάματα, στο πείσμα, στα υστερικά ξεσπάσματα και στους ιδιόρρυθμους νευρικούς μανιερισμούς, όπως η ονυχοφαγία, το πιπίλισμα του δακτύλου, το ανοιγοκλείσιμο των ματιών, το ξύσιμο των γεννητικών οργάνων κ.λπ.

«Αν παρατηρήσει κάποιος παιδιά την ώρα που παρακολουθούν σκηνές τρόμου και έντασης στην τηλεόραση, θα δει να τρώνε τα νύχια τους, να πιπιλίζουν τον αντίχειρά τους, να τσιμπούν το δέρμα τους, να τραβούν τα μαλλιά τους κ.λπ. Αυτές οι μορφές συμπεριφοράς είναι αρκετά λειτουργικές-φυσιολογικές: μειώνουν την εσωτερική ένταση που δοκιμάζει το παιδί.

Το κακό όμως με τις εκδηλώσεις αυτές είναι ότι εμφανίζονται και όταν δεν υπάρχει κάποια σαφής, προφανής πρόκληση-αιτία και ότι μπορούν να είναι τόσο επίμονες, ώστε να θεωρηθούν πρόβλημα εσωτερικής ψυχικής έντασης» αναφέρει η ψυχολόγος στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αγνή Βίκυ.

Τα παιδιά εκδηλώνουν τις συνήθειες χαλάρωσης -και τις «απολαμβάνουν» φανερά–, ενώ οι ενήλικοι έχουν μάθει να τις αποκρύπτουν ή να βρίσκουν κάποιες άλλες κοινωνικά αποδεκτές: καπνίζουν ή μασουλούν γλυκά ή μασούν τσίκλα, ως υποκατάστατο αυτών των συνηθειών.

Όταν οι συνήθειες της εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης είναι μέρος άλλου σοβαρού προβλήματος, τότε υπάρχουν και άλλα σημάδια ψυχικής διαταραχής. Το αγχώδες παιδί αντιδρά συχνά με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από αυτόν που θα περίμενε κανείς.

Όταν οι συνήθειες εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης εμφανίζονται μεμονωμένες και είναι λιγότερο επίμονες και λιγότερο έντονες, μπορεί απλώς να φανερώνουν ελαφρά και τρέχοντα προβλήματα προσαρμογής -τις κοινές αναπτυξιακές εντάσεις.

Οι γονείς, συνήθως, για να ξεριζώσουν αυτές τις «άσχημες» συνήθειες, χρησιμοποιούν μεθόδους που φαίνονται «απλές» τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς. Χτυπούν, χλευάζουν ή επικρίνουν το παιδί.

Αυτές οι μέθοδοι (τιμωρία, αποστροφικά σκευάσματα, στέρηση προνομίων) δεν συνιστώνται για χρήση από τους γονείς. Η τιμωρία είναι «απλή», μόνο υπό την έννοια ότι δεν απαιτεί πολλή σκέψη ή ευρηματικότητα. Αυτή η «απλότητα» όμως είναι απατηλή, καθώς μπορεί να έχει πολύπλοκα, ακόμη και παράδοξα, αποτελέσματα, επιτείνοντας μερικές φορές την συγκεκριμένη συμπεριφορά που οι γονείς θέλουν να εξαλείψουν.

Μερικές φορές τα προγράμματα μπορεί να φαίνονται παράξενα και μηχανιστικά στους γονείς, ιδιαίτερα όταν οι «συμφωνίες» που συνάπτονται ανάμεσα στους γονείς και στα μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά αναφέρουν λεπτομερώς τις «αμοιβές» (ή τα «κέρδη») για την εκδήλωση της νέας επιθυμητής συμπεριφοράς.

Όπως ακριβώς είναι δύσκολη δουλειά για τους ενηλίκους να σταματήσουν συνήθειες π.χ. όπως το κάπνισμα, είναι πολύ δύσκολο και για τα προβληματικά παιδιά να αλλάξουν τις προβληματικές συμπεριφορές τους.

Tρώνε τα νύχια τους και πιπιλίζουν τον αντίχειρα

Η ονυχοφαγία θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικά του αγχώδους παιδιού. Πράγματι, μπορεί να εμφανίζεται ως μέρος ενός συνδρόμου συναισθηματικής διαταραχής, αλλά δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά σοβαρές επιπτώσεις.

-Σε έρευνα με 4.587 μαθητές στο Σικάγο διαπιστώθηκε ότι τα δύο τρίτα (2/3 μιας ομάδας αγοριών, ηλικίας 8 ως 11 ετών, έτρωγαν τα νύχια τους. Η αναλογία για τα κορίτσια ήταν λίγο μικρότερη.

Το περιστασιακό πιπίλισμα του αντίχειρα είναι ένα τόσο συνηθισμένο αναπτυξιακό φαινόμενο των πρώτων χρόνων της παιδικής ηλικίας (παρουσιάζεται περίπου στο 40% των παιδιών μεταξύ 2 και 7 ετών), ώστε αν συμβαίνει μεμονωμένα -χωρίς άλλη εκδήλωση συμπτωμάτων άγχους- δεν πρέπει να ανησυχεί ιδιαίτερα τους γονείς.

Aνήσυχα, αμήχανα και ευαίσθητα

Οι νευρικές συσπάσεις που δεν ελέγχονται από το παιδί ονομάζονται τικ και περιλαμβάνουν ανοιγοκλείσιμο των ματιών, απότομες κινήσεις της κεφαλής, νευρικές κινήσεις των χεριών, γκριμάτσες, ξερόβηχα κ.λπ. Αν και τα τικ μπορεί να έχουν κάποια βιολογική αιτία και, επομένως, είναι δυνατόν να ελεγχθούν με ιατροφαρμακευτικές μεθόδους, στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν ψυχολογική προέλευση.

- Όταν τα τικ έχουν ψυχολογική προέλευση, αποτελούν ενδείξεις εσωτερικής έντασης ή εκδήλωση κάποιας ανεπιθύμητης συνήθειας. Τα παιδιά που έχουν τικ είναι κατά κανόνα ανήσυχα, αμήχανα και ευαίσθητα, και συνήθως έχουν γονείς ιδιαίτερα απαιτητικούς γονείς, που ζητούν το τέλειο, που εξουσιάζουν και τιμωρούν αυστηρά.

- Μεγάλες προσαρμογές στη ζωή, όπως το ξεκίνημα του σχολείου, αποτελούν, κατά κανόνα, το έναυσμα για την εμφάνιση των τικ. Η ηλικία των έξι ετών παρουσιάζει την υψηλότερη συχνότητα. Τα τικ είναι συνηθέστερα στα αγόρια απ’ ό,τι στα κορίτσια.
- Οι θερμές παρακλήσεις, εκ μέρους των γονέων, προς το παιδί, να σταματήσει τη συνήθεια ή/και η γκρίνια και η τιμωρία απλώς να επιτείνουν το πρόβλημα.
- Η θεραπεία γι’ αυτές τις συνήθειες έντασης καλό είναι να έχει στόχο τις αιτίες που ενισχύουν και διατηρούν τα συμπτώματα. Αυτό ίσως απαιτεί τη βοήθεια ειδικού. Μια ευαισθητοποιημένη -εκ μέρους των γονέων- διερεύνηση των ενισχυτικών διαδικασιών, των φόβων, των απογοητεύσεων και της ανασφάλειας, που αποτελούν το υπόβαθρο των συνηθειών αυτών έντασης, και ο λογικός χειρισμός αυτών των προβλημάτων με τον καθησυχασμό και την συμπαθητική κατανόηση του παιδιού, μπορεί συχνά να είναι επαρκή.

 Η συχνότητα των προβλημάτων

 Οι ψυχολόγοι Lapouse και Mont, σε μια μελέτη τους, με ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 482 φυσιολογικών παιδιών (παιδιών δηλαδή που δεν είχαν δοσοληψίες με ψυχολόγους-ψυχιάτρους), ηλικίας 6 ως 12 ετών, διαπίστωσαν υψηλό ποσοστό προβλημάτων έντασης:

 - Φόβοι και ανησυχίες (7 ή περισσότερες) 43%
- Ενούρηση 17%
- Νυκτερινοί εφιάλτες 28%
- Ανορεξία 20%
- Βουλιμία 16%
- Ξεσπάσματα οργής τουλάχιστον μία φορά την ημέρα 11% (τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα 48%, τουλάχιστον μία φορά το μήνα 80%)
- Υπερκινητικότητα 49%.
- Υπερδιέγερση 30%.
- Τραυλισμός 4%.
- Τικ 12%.
- Ονυχοφαγία 27% (2% όλη την ώρα)
- Σκάλισμα της μύτης 26%.
- Πιπίλισμα ή μάσημα ρούχων ή άλλων αντικειμένων 16%
- Σκάλισμα πληγής-σπυριού 16%
- Μάσημα-πιπίλισμα χειλέων ή δάγκωμα τοιχώματος του στόματος 11%


(Πηγή)