Η βίαιη συμπεριφορά από παιδιά και εφήβους - για μια καλύτερη κατανόηση του φαινομένου

Γρηγόρης Βασιλειάδης, M.Sc.
Συμβουλευτικός Ψυχολόγος

Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα εμφανίζεται ανησυχία για τα συνεχώς αυξανόμενα περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς από παιδιά και εφήβους. Αυτό το πολύπλευρο και περίπλοκο θέμα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και κατανόησης από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και γενικώς από την κοινωνία των ενηλίκων.

Τα παιδιά ακόμη και στην προσχολική ηλικία μπορεί να εκδηλώσουν βίαιη συμπεριφορά. Οι γονείς και οι άλλοι ενήλικες που γίνονται μάρτυρες μιας τέτοιας συμπεριφοράς μολονότι μπορεί να ανησυχούν, κατά βάθος ελπίζουν ότι το «παιδί θα «στρώσει» μεγαλώνοντας?». Η αλήθεια είναι ότι η βίαιη συμπεριφορά από ένα παιδί σε οποιοδήποτε στάδιο ανάπτυξης κι αν βρίσκεται θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα. Δεν θα πρέπει να το δούμε σαν «μια φάση που περνάει το παιδί!».

Η βίαιη συμπεριφορά στα παιδιά και τους εφήβους μπορεί να εμφανίζεται με πολλά πρόσωπα: εκρηκτική ιδιοσυγκρασία, επιθετικότητα, έντονοι καυγάδες, απειλές ή και απόπειρες για πρόκληση ζημιάς σε άλλους (σε αυτό περιλαμβάνονται και σκέψεις αυτοκτονίας), η χρήση όπλων, ο βασανισμός ζώων, η σκόπιμη καταστροφή ξένης περιουσίας και ο βανδαλισμός.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς

Πολλές ερευνητικές μελέτες συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι μια σύνθετη αλληλεπίδραση πολλών διαφορετικών παραγόντων, μπορεί να οδηγήσει παιδιά και εφήβους σε βίαιη συμπεριφορά. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται:

* Προηγούμενη επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά
* Να έχει υποστεί το παιδί ή ο έφηβος σωματική βία ή και σεξουαλική κακοποίηση
* Γενετικοί (κληρονομικοί) παράγοντες
* Η έκθεση σε σκηνές βίας που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (τηλεόραση, κινηματογράφος, κ.λ.π.)
* Η χρήση ναρκωτικών ή/και αλκοόλ
* Η ύπαρξη όπλων στο σπίτι
* Ο συνδυασμός διαφόρων στρεσογόνων κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών (φτώχια, διαζύγιο γονέων, ύπαρξη του ενός μόνο γονιού, ανεργία, έλλειψη υποστήριξης από το συγγενικό περιβάλλον)
* Εγκεφαλική βλάβη

Ποια σημάδια μας προειδοποιούν ότι το παιδί μας είναι πιθανό να εκδηλώσει βίαια συμπεριφορά;

Πρέπει να αντιμετωπισθούν με ιδιαίτερη προσοχή παιδιά ή έφηβοι για τους οποίους συντρέχουν κάποιοι από τους παραπάνω επιβαρυντικούς παράγοντες και εκδηλώνουν τις παρακάτω συμπεριφορές:

* Έντονο θυμό
* Συχνή απώλεια του συναισθηματικού ελέγχου και κυκλοθυμικές τάσεις
* Ανεξέλεγκτη παρορμητικότητα
* Όταν είναι υπερβολικά οξύθυμοι
* Όταν απογοητεύονται με το παραμικρό

Κοινός στόχος γονέων και εκπαιδευτικών πρέπει να είναι ο έλεγχος τέτοιου είδους συμπεριφορών.

Τι μπορεί να γίνει όταν ένα παιδί συμπεριφέρεται βίαια;

Αμέσως μόλις οι γονείς αρχίζουν να προβληματίζονται για το παιδί τους, είναι καλό να επισκεφτούν κάποιον ειδικό σε θέματα ψυχικής υγείας ώστε να γίνει μια λεπτομερής εκτίμηση του προβλήματος. Η έγκαιρη παρέμβαση ενός ειδικού μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Η ψυχολογική παρέμβαση αποβλέπει κυρίως στο να βοηθήσει το παιδί:

* Να μάθει πώς να ελέγχει τον θυμό του
* Να εκφράζει το θυμό και την απογοήτευση του με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους
* Να είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και να αποδέχεται τις συνέπειες τους

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της θεραπείας μπορεί να χρειαστεί να αντιμετωπιστούν οικογενειακές συγκρούσεις, σχολικές δυσκολίες καθώς και προβλήματα που αφορούν την ευρύτερη κοινότητα στην οποία ανήκει το παιδί και η οικογένεια του.

Μπορεί να προληφθεί η βίαιη συμπεριφορά στα παιδιά;

Έρευνες έχουν δείξει ότι μεγάλο μέρος της βίαιης συμπεριφοράς μπορεί να περιοριστεί ή ακόμη και να προληφθεί αν οι επιβαρυντικοί παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω μειωθούν σημαντικά ή εκλείψουν. Πολύ σημαντικό προς αυτή τη κατεύθυνση είναι να ελαχιστοποιήσουμε αν είναι δυνατόν την έκθεση των παιδιών μας (και των εφήβων) στη βία που βιώνουν είτε μέσα στο σπίτι -ψυχολογική και σωματική-, είτε στον ευρύτερο κοινωνικό τους περίγυρο, είτε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ένα είναι ξεκάθαρο, η βία οδηγεί στη βία. Επίσης, οι ακόλουθες μέθοδοι μπορούν να συμβάλουν στη μείωση και την αποτελεσματικότερη πρόληψη της βίαιας συμπεριφοράς:

* Η πρόληψη της κακοποίησης των παιδιών (μέσα από προγράμματα ενημέρωσης και εκπαίδευσης γονέων, οικογενειακής υποστήριξης κ.λ.π.),
* Η εκπαίδευση των παιδιών και των εφήβων σε θέματα σεξ, καθώς και η εκπαίδευση των γονέων σε ζητήματα εφηβείας,
* Τα προγράμματα έγκαιρης παρέμβασης σε παιδιά με βίαια συμπεριφορά,
* Ο έλεγχος της παρακολούθησης σκηνών βίας από τα παιδιά στην τηλεόραση, βίντεο και κινηματογράφο.